Eind september heeft de ACLVB een studiedag georganiseerd rond de strijd tegen fraude en sociale dumping in de transportsector. Verschillende spelers uit de sector lichtten hun rol toe in deze strijd. Die vereist een nauwe samenwerking tussen verschillende diensten, zowel op nationaal als internationaal vlak.
De uitgestrekte vrijhandelszone voor personen, goederen, diensten en kapitaal die de Europese Unie is, stelt ons voor uitdagingen op het vlak van detachering, sociale fraude en sociale dumping, vooral sinds haar uitbreiding. Om deze misstanden te bestrijden moeten een aantal diensten en organisaties samenwerken, omdat de problemen soms verband houden met arbeid, immigratie, mensenhandel, belastingen, oneerlijke concurrentie, enzovoort.
Op vrijdag 29 september namen een veertigtal werknemers uit de transportsector, waaronder chauffeurs en administratief personeel, deel aan een studiedag georganiseerd door de dienst Sectoren van de ACLVB. Verschillende vertegenwoordigers van diensten en organisaties kwamen toelichten hoe zij zich op hun niveau inzetten in de strijd tegen sociale dumping en verschillende vormen van fraude in de transportsector. Sociale dumping treft ook andere sectoren, zoals de bouw, de landbouw, …
ELA, een europees initiatief
De European Labour Authority (ELA) is een recente creatie van de Europese Commissie, het werd opgericht in 2019. Deze organisatie, die ongeveer 140 mensen in dienst heeft, waaronder 27 verbindingsfunctionarissen die elk een EU-land vertegenwoordigen, zorgt ervoor dat de verschillende wetsteksten inzake mobiliteit van werknemers en sociale zekerheid duidelijker en toegankelijker worden.
In zaken waarbij meerdere landen betrokken zijn, moeten arbeidsinspecteurs toegang hebben tot de informatie die ze nodig hebben in hun eigen taal, en dus bij de juiste mensen in het betreffende land. ELA voorziet in deze behoefte door betrouwbare vertalingen te leveren. Het bevordert samenwerking en informatie-uitwisseling tussen inspecteurs door workshops en trainingen voor hen te organiseren.
Het stelt zijn digitale tool IMI ter beschikking om deze informatie veilig uit te wisselen en als meertalige bibliotheek te dienen. ELA beschikt zelf over een luik ‘inspecties’ en voert regelmatig controles uit in samenwerking met de lokale douanes en politie. Het gaat na of de gecontroleerde werknemers voldoen aan de regels op het vlak van vrije handel, detachering, sociale zekerheid, enz. Vorig jaar controleerde het gedurende verscheidene weken meer dan 700 voertuigen: bijna 50% daarvan was in overtreding. Wanneer een zaak die de samenwerking van meerdere lidstaten vereist, vastloopt, met andere woorden wanneer alle nationale oplossingen zijn gebruikt, willen de sociale partners een beroep doen op de ELA om het onderzoek uit te voeren.
Tot slot zet ELA zijn ‘communicatie’-poot in door sensibiliserings- en informatiecampagnes te voeren. In 2022 lag de nadruk op het wegvervoer. In 2023 ligt de focus op de bouwsector, maar nog steeds met een nauwlettend oog voor transport. Het biedt met name informatie over Europese normen op het gebied van rusttijdrechten voor chauffeurs, in 35 talen. Het is belangrijk dat werknemers in de transportsector, ongeacht hun land van herkomst of taal, op de hoogte zijn van hun rechten, zodat ze kunnen eisen waar ze recht op hebben. Maar al te vaak worden deze werknemers, soms van buiten de EU, uitgebuit of begaan ze overtredingen zonder dat ze het weten of enige keuze hebben. Om sociale dumping tegen te gaan, hebben we zeker een doeltreffend controle-instrument nodig, maar we moeten er ook voor zorgen dat de werknemers zelf goed op de hoogte zijn van de wetgeving.
SIOD, de Belgische coördinator
De SIOD (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) werkt op ongeveer dezelfde manier als ELA, maar dan op Belgisch niveau. Het coördineert de verschillende inspectiediensten (RSZ, RVA, arbeidsinspecties TSW en KBO, RSVZ, RIZIV) en andere diensten (federale, weg- en gemeentepolitie, FOD Mobiliteit, arbeidsauditeurs, onderzoeksrechters, arbeidsbureaus, administratief uitvoeringsnetwerk) om sociale fraude zo goed mogelijk te bestrijden. De SIOD voert zelf geen controles uit (in tegenstelling tot ELA), maar fungeert als smeermiddel voor deze complexe machine. Het werkt op politiek niveau aan concrete strategieën, die meerdere keren per jaar aan de regering worden voorgelegd.
Er wordt samengewerkt in de vorm van arrondissementscellen, die in feite per provincie zijn georganiseerd, om op te treden bij klachten, een campagne te voeren, enzovoort. In zijn actieplan 2023-2024 ter bestrijding van sociale fraude heeft SIOD 7 strategische doelstellingen geformuleerd: sociale fraude en sociale dumping verminderen, eerlijke concurrentie garanderen om het concurrentievermogen van de bedrijven te verzekeren, een inclusieve arbeidsmarkt creëren die de gezondheid en veiligheid op het werk voor alle werknemers garandeert, de inspectiediensten versterken, de administratie en de wetgeving vereenvoudigen, het risico om betrapt te worden verhogen en de doeltreffendheid van de sancties verbeteren, en sociale fraude voorkomen.
De SIOD geeft informatie over sociale fraude op zijn website, inclusief de documenten die bestuurders moeten voorleggen tijdens een inspectie. Het is zelfs mogelijk om rechtstreeks een klacht in te dienen, zoals een vermoeden dat iemand illegaal werkt, in plaats van contact op te nemen met de inspectiedienst. Op het vlak van communicatie voert de SIOD momenteel samen met ELA een mediacampagne om sociale dumping in fraudegevoelige sectoren te voorkomen. Als vakbond is de ACLVB actief betrokken bij de SIOD in discussies over tewerkstellingskwesties en bij het helpen verduidelijken van de wetgeving.
De FOD Mobiliteit, ook aanwezig op de ACLVB-studiedag, voert eveneens controles uit. Die kunnen op de weg plaatsvinden: agenten met het opschrift ‘FOD Mobiliteit’ op de armband kunnen voertuigen tegenhouden. Andere controles, gebaseerd op vermoedens, kunnen rechtstreeks bij een bedrijf worden uitgevoerd. De directie wordt dan op de hoogte gebracht van het bezoek.
Mobility package
Om ervoor te zorgen dat de transportsector kan groeien in een evenwicht tussen sociale bekommernissen en vrije concurrentie, heeft de EU een Mobility Package samengesteld. Dit is een pakket regels dat ervoor moet zorgen dat de wetgeving inzake wegvervoer correct wordt geïmplementeerd en gehandhaafd. Het is onderverdeeld in drie pijlers:
- detacheringspijler: bepaalt de regels voor de detachering van werknemers, met andere woorden het feit dat een activiteit wordt uitgevoerd in een land waar het bedrijf niet aanwezig is. In het geval van wegvervoer is het belangrijk rekening te houden met het verband tussen de bestuurder en het grondgebied waar hij zich bevindt. Indien een deel van zijn reis wordt beschouwd als een detachering, dan moeten de sociale regels en zijn loon als dusdanig worden aangepast. wanneer een Poolse chauffeur bijvoorbeeld voortdurend in België en buurlanden rijdt zonder regelmatig naar Polen terug te keren, dan moet hij een Belgisch in plaats van een Pools loon krijgen. Hetzelfde geldt voor chauffeurs van buiten de EU.
- pijler toegang tot het beroep: dit is de pijler die strijdt tegen ‘postbusbedrijven’, die louter voor het adres bestaan en dus de wetgeving omzeilen. Om te voorkomen dat ze zich ontwikkelen, moeten we strikte regels opstellen over wat een transportbedrijf is. Het bedrijf in kwestie moet bijvoorbeeld kunnen bewijzen dat zijn vrachtwagens maximaal om de 8 weken terugkeren naar de site (en dus in het land van herkomst). Deze pijler heeft ook het sanctiesysteem uitgebreid: een werkgever kan medeverantwoordelijk worden gesteld voor fraude als hij zich ervan bewust is samen te werken met een frauduleus bedrijf. In het geval van bewezen fraude maakt de IMI-tool, waarover we het eerder in dit artikel hadden, het gemakkelijker om contact op te nemen met een werkgever in het buitenland.
- De derde pijler omvat de sociale wetgeving inzake vervoer. Het definieert bijvoorbeeld de regels voor de tachograaf, een apparaat dat het traject van het voertuig registreert, met tijdsindicatoren. Het kan worden gebruikt om vast te stellen of een chauffeur pauzes neemt, niet te snel rijdt en vrij regelmatig naar huis terugkeert. Inspecteurs hebben al gevallen van misbruik gezien waarbij chauffeurs meer dan een jaar lang niet naar huis konden. Volgens de regel kan de chauffeur na 4 weken eisen om naar huis te gaan, op kosten van zijn werkgever. Om ervoor te zorgen dat een regel wordt nageleefd, moeten chauffeurs zich ervan bewust zijn, vandaar de behoefte aan communicatiecampagnes zoals die van ELA.
Aansluitend op deze studiedag ging Stijn Ackaert, sociaal inspecteur bij de SIOD, in op twee belangrijke begrippen voor internationaal transport: gebruikelijke tewerkstelling en
detachering. Het bepalen van de gebruikelijke tewerkstelling van een chauffeur is essentieel, omdat dit dan van toepassing is op het sociaal en arbeidsrecht en in het bijzonder op het loon van de chauffeur. Als een Filipijnse chauffeur zijn gebruikelijke tewerkstelling in België heeft, dan moet hij het Belgische loon ontvangen, genieten van de wettelijk voorziene verlofdagen en van alle voordelen die de collectieve arbeidsovereenkomst voor zijn sector biedt (extra verlofdagen, premies, maaltijdcheques, enz.)
Vervolgens lichtte Stijn Ackaert de regels voor detachering toe. Een nieuw model, hoewel complex, wil beter definiëren wat detachering is en wat niet. Als er sprake is van detachering, is de werkgever verplicht dit aan te geven op IMI, waarbij hij duidelijk wordt geïdentificeerd en zijn contactgegevens worden vermeld. De verklaring moet natuurlijk echt zijn en verifieerbaar (ook door de chauffeur) door middel van een QR-code. Boetes kunnen oplopen tot € 48 000. Het is in dit opzicht aan de vakbonden te danken, in akkoord met de werkgevers, dat de boetebedragen onlangs zijn verhoogd. Een chauffeur die zich benadeeld voelt, kan een beroep doen op een vakbond zoals de ACLVB om hem te verdedigen voor de rechtbank en zijn eerlijke loon op te eisen (niet alleen een sanctie voor de werkgever).
Strijd tegen mensenhandel
Het laatste deel van de dag kwam een lid van de federale politie het werk van zijn instelling op het gebied van mensenhandel belichten, een gegeven dat helaas soms wordt waargenomen in de transportsector. De politie komt regelmatig gevallen tegen waarbij chauffeurs gedwongen worden om lange tijd in hun vrachtwagen te slapen, of in magazijnen in erbarmelijke omstandigheden. Vorig jaar leidde een grote controle van meer dan 200 vrachtwagens op een parking in Zeebrugge tot de opening van een onderzoek naar mensenhandel. Enkele tientallen Oekraïense en Russische chauffeurs sliepen voortdurend in hun vrachtwagens, werkten 6 dagen op 7 en hadden geen andere keuze dan hun 7de dag door te brengen op de parking of in hun voertuig. Op het gebied van hygiëne was er bijna niets voor hen voorzien, met te weinig en te vuile toiletten, geen toegang tot drinkbaar water, enzovoort. Uit een arbeidsovereenkomst van een van de chauffeurs bleek zijn salaris: 750 euro bruto. Bij controles gaat het niet alleen om het uitschrijven van proces-verbalen, maar ook om de zorg dat deze chauffeurs fatsoenlijk betaald en deftig behandeld worden.
Werkgevers zoeken steeds vaker chauffeurs buiten Europa, vaak in Oekraïne en Moldavië, om hen de laagste lonen te betalen. In de Europese landen stijgen de lonen, maar de verschillen zijn nog steeds te groot. Bulgaarse, Roemeense en Poolse chauffeurs zullen elk een netto maandloon hebben van respectievelijk 300, 400 en 750 euro, maar ze zullen zich daar niet van bewust zijn dankzij de tegemoetkomingen die ze krijgen door in België te werken. Het probleem is dat wanneer ze hun pensioen ontvangen, of in geval van ziekte, hun uitkering wordt berekend op basis van hun nettoloon. Het is ook op basis hiervan dat de werkgever bijdragen zal betalen (op de 300 tot 750 euro) en niet op de rest, wat zal leiden tot oneerlijke concurrentie met Belgische chauffeurs.
Besluit
De verschillende uiteenzettingen tijdens deze studiedag hebben aangetoond dat de strijd tegen sociale dumping in de transportsector enkel effectief kan zijn als die multidisciplinair
wordt aangevat. West-Europese landen hebben genoeg jobs te bieden in deze sector, maar kennen een schrijnend tekort aan arbeidskrachten, en het is niet meer dan normaal
dat ze werknemers uit Oost-Europa en zelfs van buiten de EU kunnen aantrekken. Maar alleen door samen te werken kunnen de lidstaten, en de verschillende nationale diensten binnen elk van ze, het doel bereiken van een Europa dat echte eerlijke concurrentie biedt. Spelers als ELA en de SIOD maar evenzeer de Europese vakbonden werken aan veranderingen in de wetgeving om sociale dumping uiteindelijk onmogelijk te maken.